Κεντρικη εξουσια, κοινωνια, αξιοκρατια κι επιβιωση.

Malawi του Babasteve http://www.flickr.com/photos/babasteve/

Ένα από τα πιο θλιβερά φαινόμενα της νεότερης ελληνικής ιστορίας είναι ο κομματισμός. Πέραν των προφανών δεινών που απέφεραν οι παλαιότεροι διχασμοί στους έλληνες, ακόμη και μετά την μεταπολίτευση ο κομματισμός αποτέλεσε το μέγιστο πρόβλημα της κοινωνίας μας.
Τα γεγονότα είναι γνωστά σε οποιονδήποτε έχει ζήσει στην Ελλάδα τα τελευταία 40 χρόνια. Όποια άποψη και τοποθέτηση και αν έχει, όποιοι κι αν πιστεύει πως είναι οι καλοί ή οι κακοί, θυμάται και γνωρίζει πως υπήρξαν τέτοιοι. Οι καλοί δικοί μας και οι κακοί δικοί τους. Στις προηγούμενες δεκαετίες, προ της κατάρρευσης του υπαρκτού σοσιαλισμού ο διαχωρισμός σε καλούς και κακούς ήταν ακόμη πιο φανερός και κυρίως μια καθημερινή πρακτική. Δεν μιλούσαμε στο γείτονά μας, είχαμε κόψει τις σχέσεις μας με συγγενείς μας και σε κάποιες ακόμη πιο θερμές εποχές, όπως εκλογές, υπήρξαμε εκτεθειμένοι ακόμη και σε βία.
Τα τελευταία χρόνια ο διχασμός υποχώρησε. Υπήρξαν μια σειρά θετικά αλλά και πολλά αρνητικά γεγονότα που συνέτειναν σε αυτό:
1. Η κυβέρνηση Τζαννετάκη, όπου ανάγκασε για πρώτη φορά νεοδημοκράτες να χειροκροτήσουν το Φλωράκη. Πολλοί έχουν σπεύσει να ονομάσουν μαύρο 89 την λεγόμενη συγκυβέρνηση. Υπήρξαν προφανή πολιτικά λάθη στη συγκεκριμένη περίοδο, που αργότερα αναγνωρίστηκαν σχεδόν από όλους. Όμως. Το πείραμα μια κυβέρνησης, έστω και υπηρεσιακού χαρακτήρα όπως εκείνη του Τζαννετάκη είχε και πολλά θετικά σημεία. Κυρίως για το χτίσιμο γεφυρών ανάμεσα στους πολίτες.
2. Η κυβέρνηση Ζολώτα, εθνικής ενότητας όπως ονομάστηκε, μπορεί να ήταν κατά γενική ομολογία μια παραπαίουσα κυβέρνηση και μια διαχειριστική και πολιτική αποτυχία, όμως και πάλι προσέφερε στον ελληνικό λαό εμπειρίες που δεν είχε ζήσει τα τελευταία χρόνια.
3. Η θεσμοθέτηση του ΑΣΕΠ από το ΠαΣοΚ ήταν επίσης ένα σαφές θετικό βήμα. Παρότι υπάρχουν μεγάλα επιστημονικά αλλά και πρακτικά προβλήματα στην επιλογή προσωπικού με γενικούς διαγωνισμούς, παρότι υπάρχουν τεράστια περιθώρια βελτίωσης κυρίως στην κατεύθυνση της επιτάχυνσης των διαδικασιών και της εξάλειψης της γραφειοκρατίας η παγιοποίηση της άποψης πως η πόρτα για το δημόσιο δεν ταυτίζεται με εκείνη ενός κόμματος ή ενός βουλευτή είναι ένα σημαντικό θετικό βήμα.
4. Η υπόθεση των Ολυμπιακών Αγώνων υπήρξε ένα επίσης θετικό βήμα στην κατεύθυνση της λεγόμενης εθνικής ενότητας. Δεν είμαι σίγουρος πως οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν ό,τι καλύτερο διαχειριστικά αλλά και αναπτυξιακά, όμως σε ένα μεγάλο μέρος του κόσμου έδωσαν ευκαιρίες για κοινή και συντονισμένη δράση για ένα σκοπό.
5. Η γενιά των ιδρυτών έδωσε μετά την παραίτηση Α. Παπανδρέου τη σκυτάλη πλήρως στην επόμενη γενειά πολιτικών απογόνων. Πλέον δεν είχαμε κόμματα που να συνδέονται με έναν πατερούλη - ιδρυτή και δυνάστη. Οι διάδοχοι ένιωθαν πως σε ένα κόμμα που είχαν εκλεχθεί κι όχι κληρονομήσει ή ιδρύσει όφειλαν να σέβονται τα στελέχη και τις διαφορετικές φωνές. Έτσι τα κόμματα απέκτησαν μια πιο σύγχρονη δομή και ημερολόγιο πραγματοποιώντας συνέδρια και θεσμοθετώντας όργανα. Παρότι η εσωκομματική δημοκρατία παραμένει σε χαμηλά επίπεδα και η κομματική λειτουργία εξακολουθεί να είναι ισοπεδωτική στα δύο κόμματα εξουσίας δεν μπορεί κάποιος να μη διαπιστώσει τις θετικές διαφορές από την εποχή του "αποφασίζουμε και διαγράφουμε".
6. Υποχωρώντας οι ιδεολογίες σε παγκόσμιο επίπεδο, πλησιάζοντας στην οικονομική πρακτική τα δύο μεγάλα κόμματα, συντονιζόμενοι περισσότερο με τις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι Έλληνες βίωσαν ουσιαστικά το τέλος του διχασμού για την ιδεολογική διαίρεση. Πλέον - κυρίως το ΠΑΣΟΚ - έβλεπε και φυσικά παραδεχόταν, πως η κυβερνητική πρακτική χρειάζεται άνοιγμα προς πρακτικές της ανοικτής αγοράς.

Παρόλα τα παραπάνω θετικά - κατά τη γνώμη μου - στοιχεία, η ελληνική κοινωνία παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό γατζωμένοι σε μια αναχρονιστική ιδέα. Είναι εκείνη της άποψης πως οι λύσεις προέρχονται πάντα από τα πάνω. Ο λαός εξακολουθεί να πιστεύει πως για τη δική του ζωή ή τα δικά του προβλήματα χρειάζεται να απευθυνθεί κυρίως στην κεντρική εξουσία. Το κράτος και η κυβέρνηση εξακολουθούν να φαντάζουν πολύ πιο σημαίνουσες δυνάμεις διαμόρφωσης της ζωής μας από την κοινωνία που εμείς οι ίδιοι δημιουργούμε. Για λύσεις ή ακόμη χειρότερα για αποφυγή τραγωδιών ο έλληνας αρέσκεται στο να περιμένει από το κράτος, το οποίο ταυτίζει ακόμη άμεσα με την κυβέρνηση και το κόμμα που την εκπροσωπεί κοινοβουλευτικά.
Φυσικά το κράτος δεν είναι μόνο η κυβέρνηση. Δεν ανοίκει το κράτος στο κόμμα που κατέχει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Δεν μιλάω μόνο συνταγματικά. Μιλάω ουσιαστικά. Το κράτος είναι ένα σύστημα στο οποίο μετέχουμε όλοι, είτε μας αντιπροσωπεύει το εκάστοτε κυβερνών κόμμα, είτε όχι. Το κράτος ανήκει σε ολόκληρη την κοινωνία. Στη δημοκρατία η εξουσία πηγάζει από το λαό και σε αυτόν αναφέρεται. Αν κάποιος πιστεύει πως αυτό είναι μια κοινοτυπία, όχι μόνο χαρίζει δικαιώματά του στους κυβερνήτες, δυστυχώς αποποιείται και των προσωπικών του ευθυνών.
Ένα απλό παράδειγμα; Δεν περιμένω από το κράτος να με ελέγξει για να μην περνάω με κόκκινο. Ούτε μόνο από εκείνο να με προστατέψει από όσους το κάνουν. Δεν περνάω και προσπαθώ να πείσω κι όσους μπορώ να σέβονται μια αυτονόητη λειτουργική σύμβαση. Αν δεν το καταλάβω, όση αστυνόμευση και αν υπάρξει απλά κάποια στιγμή θα σκοτωθώ. Κι επειδή αισθάνομαι φιλελεύθερος θα περίμενα από τα άτομα, από τις ομάδες τους, από τις εταιρίες τους και κάθε άλλη μορφή κοινωνικού εταίρου να εργαστούν στην κατεύθυνση της παιδείας προς αυτή την κατεύθυνση. Δεν μπορούμε να περιμένουμε μόνο το κράτος.

Ο αντίλογος λέει - συχνά λαϊκίζοντας - πως "τι να περιμένω από αυτούς;", "είναι όλοι ίδιοι", "για την κουτάλα τα κάνουν όλα" κλπ. Όμως τόσο εκείνος που ελπίζει πως η λύση στο πρόβλημά του είναι η κεντρική εξουσία, όσο κι εκείνος που - αντίθετα από τον προηγούμενο την αμφισβητεί - στην ουσία ταυτίζονται.
Είτε προσμένουμε, είτε απογοητευόμαστε στην ουσία δεχόμαστε πως η κεντρική εξουσία έχει την κύρια επιρροή στη ζωή μας. Αυτή θα μας φτιάξει ή αυτή θα μας ρίξει.
Εδώ λοιπόν είναι το πρόβλημα του σημερινού μας πολιτικού συστήματος. Είναι αυτονόητο πως οι επιλογές των κυβερνήσεων βαραίνουν στην προσωπική μας ζωή. Αμφισβητώ όμως βάσιμα πως είναι ο μοναδικός ή ο κύριος παράγοντας. Κυρίως όμως, θεωρώ πως η προσμονή ή απογοητεύση από την κεντρική εξουσία μειώνει την δική μας ευθύνη. Και ταυτόχρονα δημιουργεί άλλοθι και ευκαιρίες για έλλειψη αυτοκριτικής αλλά και προσπάθειας λήψης πρωτοβουλιών.
Ταυτόχρονα όμως η συνέχιση της μεγέθυνσης του ρόλου της κεντρικής εξουσίας στη ζωή μας μας κάνει να διατηρούμε τη φαυλότητα του κομματισμού στην πολιτική ζωή. Αν πιστεύω δηλαδή πως για να "βολευτώ" χρειάζεται να πλησιάσω το κόμμα, κάποια στιγμή το αποπειρούμαι. Και με τα σημερινά λιγότερο ιδεολογικά κόμματα παύω να έχω μάλιστα και την αυταπάτη πως το κάνω προς χάριν κάποιου ιδεώδους. Πλέον η ένταξη και η υποταγή είναι συνειδητή. Πάω για την κουτάλα. Φυσικά δεν χρειάζεται να αναφέρω πως αυτό είναι και το τέλος της όποιας ελπίδας μιας κοινωνίας.

Η κριτική που κάνει το ΠΑΣΟΚ (και ελάχιστα ή σχεδόν ποτέ η Αριστερά) στη σημερινή κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας είναι πως προχωρά στην ίδρυση ενός κομματικού κράτους. Φοβάμαι πως οι κορώνες προς αυτή την κατεύθυνση προδίδουν και ομολογούν ακριβώς τον τρόπο με τον οποίο πολιτεύτηκε το ΠΑΣΟΚ επί δεκατίες. Αν όμως ήταν μόνο μια άδικη επίθεση κάποιων πρώην βολεμένων ΠΑΣΟΚων το ζήτημα θα ήταν μικρό. Παρότι το σημερινό κράτος είναι περισσότερο σύγχρονο και οργανωμένο από τη δεκαετία του 80, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις πως ο κομματισμός εξακολουθεί όχι απλά να υφίσταται αλλά και να θριαμβεύει σε πολλές εκφράσεις του. Όχι μόνο από την πλευρά της κυβέρνησης όμως. Ο κομματισμός είναι ακόμη υπαρκτό και τεράστιο πρόβλημα στο Δημόσιο. Από όλες τις πλευρές του. Στα Πανεπιστήμια έχουμε επιλογές με βάση γαλάζιο, πράσινο, ροζ ή κόκκινο χρώμα ανάλογα με τη σύσταση του φοιτητικού πληθυσμού ή του ΑΕΠ. Στις δημόσιες επιχειρήσεις το ίδιο. Ακόμη κι αν κάποιος θα επιθυμούσε να μείνει αμέτοχος συνειδητοποιεί γρήγορα πως οι πιθανότητές του όχι μόνο να ανελιχθεί αλλά και στοιχειωδώς να μην απομονωθεί είναι λίγες. Έτσι αναβιώνει ο κομματισμός αλλά προστίθενται και άλλα φαινόμενα, όπως των ομαδοποιήσεων για συγκεκριμένο συμφέρον.

Το παρήγορο είναι πως στον ιδιωτικό τομέα τέτοια φαινόμενα είναι σαφώς λιγότερα. Σπάνια σε ένα εργασιακό χώρο ο συνάδελφος γνωρίζει τις πολιτικές πεποιθήσεις του συναδέλφου. Θα μπορούσε λοιπόν κάποιος να είναι ευχαριστημένος και αισιόδοξος; Μάλλον όχι. Διότι η συνέχεια της συνήθειας της διαίρεσης έχει δημιουργήσει μια ιδιότυπη μορφή "κομματισμού". Σε αυτόν δεν μετέχουν πλέον κόμματα. Μετέχουν όμως μικροομάδες από αντιμαχόμενα συμφέροντα. Πάλι οπαδισμός, πάλι διαίρεση. Και με τον ένα ή τον άλλο τρόπο η αξιοκρατία έχει χαθεί. Το ζητούμενο δεν είναι το "να πάμε μπροστά για να κερδίσω κι εγώ" αλλά το "να κερδίσω και ας μην πάμε πουθενά".
Φυσικά το δεύτερο δεν έχει καμμία πιθανότητα να λειτουργήσει μακροπρόθεσμα. Ούτε καν και για το ίδιο όφελος μεμονωμένων ατόμων ή ομάδων. Σπάνια μπορεί να πετύχει κάποιος αδιαφορώντας πλήρως για το σύνολο στο οποίο ζει. Ο μαρασμός μιας κοινωνίας έχει αντίκτυπο στα άτομα και αυτό - παρότι είναι αυτονόητο - δεν εμπεριέχεται στη λίστα των πεποιθήσεών μας.



How fast can you go του Edge of Space http://www.flickr.com/photos/ejazasi/

Πού θα μπορούσε λοιπόν να υπάρχει μια λύση;
Μα προφανώς σε όλες τις κατευθύνσεις. Το εύκολο θα ήταν να πει κανείς στην κεντρική εξουσία. Παρότι έγραψα τόσες γραμμές προσπαθώντας να μειώσω το βάρος της, δεν θα προσπεράσω μια σαφή παραίνεση για αξιοκρατία προς τη Νέα Δημοκρατία. Είπαμε πως κεντρική εξουσία δεν είναι μόνο η κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Να το επαναλάουμε. Σε μια δημοκρατία πολιτειακοί παράγοντες είναι όλοι. Η βουλή είναι για να νομοθετεί ολόκληρη, όχι μόνο η πλειοψηφία.
Φυσικά η λεγόμενη συναίνεση δεν είναι δυνατόν να επιτυγχάνεται, αλλά ούτε καν μπορεί να είναι πάντα το ζητούμενο. Αν υπάρχουν διαφορές που αλλίμονο αν δεν υπάρχουν και δεν βοηθούν στην ανανέωση και την πρόοδο η αντίθεση οφείλει να κατατίθεται και να προβάλλεται. Χρειάζεται όμως να μην απαλλάσσεται η αντιπολίτευση από το θετικό έργο. Είτε έχει 100, είτε 20, είτε 1 βουλευτή, είτε βρίσκεται εκτός βουλής η κοινωνία χρειάζεται να εκφράζεται με θετική πρόταση. Όχι μόνο με άρνηση. Διότι σε κάθε περίπτωση μια θέση θα εφαρμοστεί. Αν δεν την έχεις διατυπώσει, αν δεν έχεις πείσει, θα υποστείς (στο βαθμό που δεν είναι επιλογή σου) εκείνη της πλειοψηφίας.

Κι όσον αφορά τον τρόπο επιλογής προσωπικού για το Δημόσιο.
Ελάχιστα με ενδιαφέρει το επιχείρημα του ΠΑΣΟΚ για τις συνεντεύξεις. Θεωρώ το μέτρο θετικό, εφόσον δεν υπάρχει επιχείρηση στον κόσμο που να μην το εφαρμόζει. Από το Google μέχρι κάθε εθνικό στρατό στελέχη, διοικητές, ομάδες ειδικών κλπ πραγματοποιεί συνεντεύξεις τόσο για την επιλογή, όσο και για την αξιολόγηση. Δεν μπορείς να συνεργαστείς χωρίς ανθρώπινη επαφή και διερεύνηση της προσωπικότητας. Ένας από τους ελληνικούς μύθους είναι εκείνος των γραπτών. Καιρός είναι όμως να τον ξεπεράσουμε. Αν αφαιρέσουμε τη δίκαιη ή άδικη καχυποψία για το αδιάβλητο των εξεταστών η ίδια η διαδικασία είναι λογική και λειτουργική.
Ας συνεχίσουν λοιπόν τις συνεντεύξεις. Ας κατανοήσουν όμως πως είναι θέμα επιβίωσης - όχι μόνο για τη δική τους ομάδα - όχι μόνο για τη διατήρηση της δικής τους κουτάλας - η επιλογή των αξίων. Στο βαθμό βέβαια που μπορεί ο πραγματοποιών την συνέντευξη να το κατανοήσει. Υπάρχουν παραδείγματα που άξιοι άνθρωποι ή ομάδες βρέθηκαν μακρυά από δημόσιες υπηρεσίες και δραστηριότητες απλά και μόνον διότι δεν ελέγχονταν πολιτικά από το κόμμα. Η απογοήτευση που γεννιέται από τέτοιες συμπεριφορές στον οποιονδήποτε σκεπτόμενο άνθρωπο είναι τεράστια. Και δεν μπορώ να πιστέψω πως υπάρχει δυνατότητα επιτυχίας μιας κυβέρνησης που θέλει να λέγεται φιλελεύθερη και δημοκρατική αν τέτοιες πρακτικές δεν εξαληφθούν.


Το πιο βασικό όμως δεν είναι το τι θα κάνει η κεντρική εξουσία. Το πιο σημαντικό είναι το τι θα κάνουμε όλοι οι υπόλοιποι. Είτε ανήκουμε ιδεολογικά, είτε όχι, είτε ταυτιζόμαστε πολιτικά, είτε όχι, είμαστε μέλη αυτού του συνόλου που λέγεται ελληνική κοινωνία. Θα προσέθετα μάλιστα πως ένα μεγάλο μέρος τους είναι και οι μετανάστες. Όλοι εμείς λοιπόν έχουμε δύναμη και ευθύνη. Είμαστε πολλοί και σίγουρα περισσότεροι από τις ομαδούλες όποιων είναι γύρω από την "κουτάλα". Ας συνειδητοποιήσουμε λοιπόν τη δύναμή μας, ας δεχθούμε την ευθύνη μας και ας κατανοήσουμε πως σε κάθε μας δραστηριότητα είναι οι άξιοι εκείνοι που θα πρέπει να υποστηρίζουμε. Σε εκείνων και μόνο εκείνων την ομάδα θα έπρεπε να θέλουμε να ενταχθούμε. Εκείνοι και μόνο εκείνοι μπορούν να φροντίσουν και για τη δική μας επιβίωση, όπως και όλης της ομάδας. Η διάθεση να προβάλουμε και φυσικά να μοιάσουμε στους άξιους είναι το βασικό στοίχημα του μέλλοντος.
Και αν υπάρχουν κάποιοι που δεν αισθάνονται να έχουν τη δύναμη της προσωπικής προόδου και μετεξέλιξης, θα ήταν τουλάχιστον ντροπή μεταξύ τους να βρίσκονται νέοι άνθρωποι. Δεν θα ήθελα να επεκταθώ, όμως δύσκολα μπορεί κανείς να στοιχειοθετήσει επιστημονικά την άρνηση της εξέλιξης. Όποια ηλικία και αν έχει.

Ως φιλελεύθερος πολίτης θα πρόσθετα εδώ πως η μείωση του κράτους θα προσέφερε στην αξιοκρατία. Φοβάμαι όμως πως σε μια κοινωνία που εξακολουθεί να πιστεύει ακόμη και όταν ταυτόχρονα λοιδωρεί την κεντρική εξουσία και η ιδιωτική πρωτοβουλία παρουσιάζει άπειρες φορές δείγματα ανάλογα του δημοσίου τομέα. Μπορεί τα πολιτικά κόμματα να είναι συχνά απόντα, όμως οι ανάλογες ομάδες και φατρίες είναι μια πραγματικότητα που βιώνουμε όλοι. Αυτό που μου μοιάζει ως πιο ρεαλιστικό, σε συνδιασμό με την επιχειρηματολογία για μικρότερο κράτος (θέμα που λογικά δεν μπορεί να βρει πλήρη ανάλυση στο συγκεκριμένο post), είναι η αλλαγή πεποιθήσεων. Η προσέγγιση μια σφαιρικότερης αλήθειας. Η ανάληψη της ευθύνης αλλά και η αποσύνδεση της προσωπικής μας ελπίδας από τον ένα και μοναδικό πόλο της κυβέρνησης και την κεντρικής εξουσίας.
Τόσο εκείνη όσο κι εμείς.
Τόσο εμείς όσο κι εκείνοι.
Δεν γίνεται κάτι άλλο.
Καιρός να καταλάβουμε πως είμαστε σε αρμονία.
Απλά χρειάζεται να δούμε αν θα την κάνουμε να λειτουργήσει.